Zaangażowanie w zapamiętywanie

Im więcej informacji łączysz, tym więcej zapamiętujesz. – Jeanette Vos

Powtarzanie materiału jest najważniejszym etapem właściwego przygotowania się do egzaminu i fundamentem skutecznego uczenia się. Już w starożytnym Rzymie mówiło się, repetitio est mater studiorum (powtarzanie jest matką wiedzy), tylko przez powtarzanie zdobywa się prawdziwą wiedzę.

Myślę, że głównym problemem uczniów jest to, że nie wiedzą po co się uczą. Nauczyciele często nie myślą za dużo nad swoim zawodem, wykonują go bezrefleksyjnie, realizują tylko materiał szkolny strona po stronie i skupiają się na robieniu testów, nie odpowiadając uczniom na podstawowe pytanie (którego najczęściej nie zadają), “po co to wszystko?”.

Niestety, “podjęcie decyzji o rozpoczęciu nauki języka oraz wyboru szkoły wiąże się z ryzykiem trafienia na niewłaściwego lektora, grupę, podręcznik, metodę nauczania, atmosferę w szkole, relacje z lektorem i w grupie. Kandydat do nauki języka może napotkać przeszkody w postaci trudności w opanowaniu materiału, niewystarczającej motywacji, braku wolnego czasu, niedostatecznego zapału do pracy i braku “talentu do języka”.”1 

Inspirując się książką Simona Sinka2, wydaje mi się, że warto zadać sobie najpierw pytanie, “po co mam się tego uczyć?” i postarać się na nie jak najdokładniej odpowiedzieć. Jeżeli nie potrafimy sobie wytłumaczyć po co, najlepiej zadać pytanie nauczycielowi, rodzicom, przyjaciołom. Nie wolno się poddawać dopóki nie znajdziemy satysfakcjonującej odpowiedzi. Dopiero jak się przekonamy, że warto, zmienimy nasze nastawienie. W przypadku języka angielskiego powodów jest całe mnóstwo ale mimo to, każdy z nas musi znaleźć jakiś indywidualny powód, który go przekona. Dla jednej osoby oglądanie filmów w oryginale może być wystarczającym bodźcem, innym wystarczą napisy. Ktoś lubi podróżować i rozmawiać z ludźmi, poznawać nową kulturę, inny poleci na all inclusive ze znajomymi i nie będzie czuł takiej potrzeby. Nie ma w tym nic złego, każdy człowiek jest po prostu inny. Wciąż za bardzo się skupiamy na tym czego się uczymy, a za mało na tym po co. “Szkoły ogarnęła mania testowania, bo nauczyciele chcą jak najlepiej przygotować uczniów do egzaminów kończących podstawówki i licea”3 ale ci uczniowie, nie wiedzą co chcieliby robić w przyszłości. Koncentrują się na przygotowaniu do egzaminu z pierwszego rozdziału, mechanicznie zapamiętując informacje ale nie potrafią tego w żaden sposób odnieść do swojego życia. Zdają sobie sprawę z potrzeby egzaminów ale nie z potrzeby budowania osobowości i charakteru. Później się to przenosi do pracy, w której też się skupiamy na wynikach, a nie na tym po co to robimy i jak to wpływa na nas, na świat. Przenosimy model szkolny, do pracy, a później sprawdzamy go na naszych dzieciach, pytając najczęściej o oceny, a nie przemyślenia. To nas frustruje, bo nie widzimy w tym sensu i czujemy się nieszczęśliwi (wcale nie bez powodu). Przekazujemy ten sam narzucony system uczenia się kolejnym pokoleniom, dlaczego? Może dlatego, że nie jesteśmy skupieni, a rozproszeni przez nadmiar informacji zewsząd. Łykamy wszystko jak pelikany. Nie zastanawiamy się po co nosić maski, a je zakładamy, bo wiemy, że “warto”, nie analizujemy składu produktów, kupujemy BigMaca, bo wmawiamy sobie, że skoro ma “warzywa” i “mięso”, to nie jest taki zły.

Dzieci, które uważamy za utalentowane, cechują się przede wszystkim tym, że dużo rozmawiają z rodzicami.4 Czy to nie jest przypadkiem tak, że to od rodziców zależy, czy będą rozmawiali z dzieckiem, a nie od samego dziecka? Dziecko nie potrafi zainteresować tak swojego rozmówcy jak dorosły, jedynym sposobem na przyciągnięcia uwagi jest często płacz (co zresztą często przenosi w wieku dorosłym). “Zwłaszcza w naszych czasach bycie rodzicem świadomie kierującym procesem wychowawczym własnego dziecka staje się wyzwaniem, któremu trudno sprostać. Coraz więcej osób zostaje rodzicami bez żadnego przygotowania do pełnienia tej funkcji. Mnogość koncepcji i propozycji wychowawczych każdemu może zrobić porządne zamieszanie w głowie.”4 Jak nie odpowiemy sobie na pytanie po chcemy być rodzicem, to może nie angażujemy się tak bardzo w wychowanie naszego dziecka i nawet nie przeczytamy jednej książki na ten temat, bo po prostu nie jesteśmy ciekawi. Wzorzec przyjmujemy od naszych rodziców i rodziców partnerki, bo nie znamy żadnego innego. No więc, po co? Nie z ewolucyjnego punktu widzenia ale naszego własnego.

Zamiast tego zalewamy nasze głowy informacjami, które mają znaczenie tylko tu i teraz. Rozmawiamy o wszystkim, nie skupiając się na niczym. Nie organizujemy sobie czasu, tylko chcemy by nam go ktoś zorganizował, dlatego tak chętnie zapisujemy się na zajęcia grupowe (a raczej zapisywaliśmy) żeby móc przedyskutować sprawy bieżące. Nie wybieramy tego o czym myślimy, tylko włączamy telewizję i dostajemy nagłówki tematów zawężone przez stronniczość mediów. Nie dajmy się manipulować. To my sterujemy naszym życiem, jeżeli skupiamy się na wielu rzeczach jednocześnie, tak naprawdę nie skupiamy się na niczym. Wielozadaniowość polega na tym, że ludzie mogą wykonywać więcej niż jedno zadanie na raz. Przykładem pracy wielozadaniowej jest sytuacja, w której rozmawiamy przez telefon jadąc samochodem. John Medina wyjaśnia5, że mózgi są w rzeczywistości niezdolne do pracy wielozadaniowej. To, co wydaje się być udaną wielozadaniowością, to w rzeczywistości sprawnie zrobiony zestaw oddzielnych zadań w sekwencji. Ludzie, którzy wydają się być dobrzy w pracy wielozadaniowej, nie są dobrzy w przyswajaniu informacji. Próba wykonania wielu zadań na raz nie jest dobra dla mózgu.

W badaniu przeprowadzonym przez Virginia Tech Transportation Institute (VTTI) stwierdzono, że osoby, które rozmawiają przez telefon podczas jazdy samochodem, są 4 razy bardziej narażone na udział w wypadku.6 Podobnie jest z pracą i Facebookiem. Jeżeli co chwilę wchodzimy na Facebooka, żeby zobaczyć, czy ktoś do nas napisał albo polubił nasze zdjęcie, nie jesteśmy uważni. Możemy przetestować naszą uważność wykonując to proste ćwiczenie:

Pamiętaj o tym, że:

“1. O tym, czy zapamiętam nowe informacje i na jak długo, nie decyduje liczba ich powtórzeń czy czas przetwarzania informacji w pamięci krótkotrwałej, ale to, w jaki sposób będziemy je przetwarzać.

2. Zajście ma najgłębszy poziom przetwarzania, czyli poziom semantyczny, pozwala na przeniesienie informacji z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej, a dokładnie, do jej części zwanej pamięcią semantyczną. Zejście na poziom semantyczny oznacza zrozumienie.

3. Warunkiem trwałego zapamiętania informacji jest nadanie im znaczenie poprzez odniesienie ich do już posiadanej wiedzy lub powiązanie z nią, czyli wplecenie w sieć semantyczną.

4. Niezwykle skuteczną metodą nadawania znaczeń nowym informacjom oraz tworzenia powiązań między nimi a dotychczasową wiedzą jest posługiwanie się skojarzeniami.”7

To trochę jak z pisaniem tego bloga, jeżeli aktywnie podchodzimy do nauki i jesteśmy zaangażowani w materiał, który przerabiamy, próbujemy z niego wyekstrahować to co najważniejsze, co rzeczywiście może pozytywnie na nas wpłynąć, osiągamy dużo lepsze efekty. Ciekawy jest przypadek Nigela Richardsa.

Nigel Richards, gracz w Scrabble, który jest jednym z najbardziej utytułowanych graczy wszechczasów, urodził się i wychował w Nowej Zelandii. Został mistrzem świata w 2007 roku i powtórzył ten wyczyn w latach 2011, 2013, 2018 i 2019, i pozostaje jedyną osobą, która wielokrotnie zdobywała tytuł.8 W 2015 roku dokonał czegoś pozornie niemożliwego, w Louvain-La-Neuve zdobył tytuł mistrza świata w Scrabblach po francusku. Oczywiście, predyspozycje Nigela do zapamiętywania słów są na pewno znacznie lepsze od większości ludzi, bo rozwijał w sobie tę umiejętność od najmłodszych lat ale najciekawsze jest to, że nie znał znaczenia słów w języku francuskim, a jedynie zapamiętał, że takie występują.9

Działo się to dlatego, że był zaangażowany, wiedział po co to robi, miał cel, żeby stać się mistrzem, a dodatkowo wypracował sobie mózg i metody dzięki którym sprawnie zapamiętywał. Wypracowanie tych metod nie miałoby sensu, gdyby nie postawił przed sobą celu. Zgodnie z metodą SMART, określił, co chce osiągnąć i jego cel był mierzalny, słownik języka francuskiego składa się ze skończonej ilości słów. Wiedział już ile czasu się przygotowywał do poprzednich mistrzostw. Jest optymistą, wierzy w siebie, dlatego uznał ten cel za osiągalny. Może i patrzył przez różowe okulary, w końcu nie znał języka francuskiego ale wcześniej zdobył wiele tytułów na arenie międzynarodowej i sama mechanika gry się nie zmienia. Wiedział też ile czasu zajmie mu przygotowanie się do tych zawodów, bo z czasem zauważył jak szybko się uczył francuskich wyrazów. Myślę, że to “specific” w metodzie SMART, to właśnie ten nasz jasno zdefiniowany cel, kiedy wiemy po co robimy daną rzecz.

To może być kolejny istotny problem polskiemu systemu kształcenia. Żeby forma przybierała jakiś kształt trzeba aktywnie na nią oddziaływać. Dzieło artysty to nie płótno i farby, a to co z nimi zrobi. Jeżeli uczniowie nie są aktywnie zaangażowani w to co się dzieje na lekcji, niewiele zapamiętają. Oczywiście, w pierwszych rzędach siadają uczniowie zdyscyplinowani, którzy często wiedzą po co się uczą i są ogólnie zainteresowani światem i pogłębianiem swojej wiedzy ale co z tymi, którzy nie podnoszą ręki na zajęciach i głównie czekają na dzwonek oznajmiający koniec lekcji? Czy nie każdy uczeń jest ważny? Jak mamy budować poczucie własnej wartości, kiedy nawet nie wiemy jakie mamy wartości? Podoba mi się rozwiązanie na zdjęciu powyżej. Uważam, że przeładowane klasy to żadne rozwiązanie, przypomina trochę fermę kurczaków, gdzie wszystkie kury dostają tą samą karmę i mają tak samo mało miejsca. Jednak klasy w których mimo, że jest dużo uczniów są podzielone na mniejsze grupy (do 5 osób) dają możliwość kwestionowania wiedzy i lepszego jej zrozumienia przez wymianę spostrzeżeń. Ważne są rzeczy do których przykładamy wagę. Uważność opiera się na zwracaniu uwagi (koncentracji) i dawaniu uwag (kwestionowaniu natury rzeczy). Jak uczeń nie ma żadnych uwag w stosunku do tego (w dialogu wewnętrznym z samym sobą lub zewnętrznym, zadając pytania), co mówi jego nauczyciel, nie próbuje zrozumieć sensu, tego, co tak naprawdę ma znaczenie. W klasie powinien sprawować funkcję nadzorującą (supervisor) i kierowniczą (manager/coach). Z jednej strony inspirować swoim przykładem i motywować do działania, a z drugiej zwracać uwagę na to by każdy był zaangażowany w pracę. To wydaje się ekstremalnie trudne w pracy z 30 uczniami na raz, szczególnie w grupie w której statystycznie zawsze znajdzie się kilka osób nadpobudliwych, którzy mają zupełnie inne potrzeby (powinny mieć inny program nauczania). W momencie kiedy podzielimy taką grupę na 6 mniejszych grup, nie wymknie nam się już to tak łatwo spod kontroli. Wtedy też, możemy połączyć ludzi, którzy mają podobne sposoby postrzegania rzeczywistości względem ich osobowości. Osoby nadpobudliwe na pewno będę się lepiej czuć w towarzystwie ekstrawertyków, niż introwertyków i odwrotnie, a każdy z tych osób może mieć coś ciekawego do powiedzenia po prostu z różnej perspektywy.10 Te różne spojrzenia na świat, mogą dać zupełnie nową całość i głębsze zrozumienie treści.

“Zmień swój język, a zmienisz swoje myśli.” ‒ Karl Albrecht

A na koniec, Maryan Chyliński, Myśli o nauce obcych języków z 1861 roku:

Bibliografia:

1. Ustrój komunistyczny w Polsce, Jakub Karpiński

2. Start With Why: How Great Leaders Inspire Everyone To Take Action, Simon Sinek

3. Jak się uczyć, Marek Grębski

4. Sukces jako zjawisko edukacyjne. Vol. II, Tom 2, Monika Humeniuk, Iwona Paszenda, Wiktor Żłobicki

5. Brain Rules: by Dr. John Medina | A 15-minute Key Takeaways & Analysis: 12 Principles for Surviving and Thriving at Work, Home, and School, John Medina

6. https://www.fishertalwar.com/texting-cell-phone-use-while-driving-statistics/

7. Jak uczyć żeby nauczyć, Przemysław Bąbel, Marzena Wiśniak

8. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/french-scrabble-world-champion-winner-doesnt-speak-the-language-10404448.html

9. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/jul/21/new-french-scrabble-champion-nigel-richards-doesnt-speak-french

10. Working Memory and Academic Learning: Assessment and Intervention, Milton J. Dehn

11. Myśli o nauce obcych języków, Maryan Chyliński