Przypływ energii ATP

W takich klepsydrach ziarna piasku od częstego przesypywania robią się bardziej okrągłe, wycierają się i piasek przesypuje się szybciej. Stare klepsydry zawsze spieszą. (…) Tak samo nasz układ nerwowy, on też się zużył, (…) zmęczył się, bodźce lecą przez niego jak przez dziurawe sito i dlatego mamy wrażenie, że czas płynie szybciej. –        Olga Tokarczuk

W niemal każdej komórce naszego ciała są mitochondria (średnio ok. 300-400 w jednej), a są to nasze główne elektrownie komórkowe, które tworzą około 10% wagi ciała1. Ich głównym zadaniem jest zamiana surowców takich jak tlen i glukoza w ATP, czyli w główny nośnik energii w naszym organizmie, której produkują aż 50kg dziennie1.  Mitochondria również uczestniczą w wielu innych procesach: mają wpływ na specjalizację komórek macierzystych, ich wzrost, a nawet apoptozę (zaprogramowany proces śmierci zużytej lub wadliwej komórki). “Kwas deoksyrybonukleinowy mitochondrium łatwo ulega zniszczeniu w trakcie procesu spalania (wytwarzania energii komórkowej). Powstają wtedy wolne rodniki, czyli cząsteczki tlenu, które nie posiadają kompletu elektronów, w związku z czym „kradną” je z innych struktur. To one w największym stopniu przyczyniają się do degradacji mitochondriów i powstawania w nich nieodwracalnych szkód.”1 Specjalista medycyny mitochondrialnej dr Bodo Kuklinski słusznie zauważa, że największym błędem dla zdrowia jest wysokie spożycie węglowodanów. “Prowadzi do insulinooporności oraz zatorów mleczanowych i pirogronianowych, które stanowią pierwsze zagrożenia zaburzeń metabolicznych. Stąd następuje rozwój cukrzycy i innych mitochondriopatii.”

Dr Joseph Mercola w swojej książce, Zdrowy Tłuszcz, przedstawia program żywieniowy, który pozwala naszym mitochondriom lepiej funkcjonować, Mitochondrialną Terapię Metaboliczną. Jak napisał, „to sposób odżywiania się, który pomoże przestawić twój metabolizm ze spalania glukozy na spalanie tłuszczu jako głównego paliwa dla organizmu.” Ta dieta opiera się na jedzeniu jak największej ilości tłuszczu, a jak najmniejszej węglowodanów i średnią ilość białka, w proporcji 50%, 20% i 30% odpowiednio. Popularnie nazywa się ją też dietą ketogeniczną. Na czym opiera się lepszość tej diety w porównaniu z innymi? A na tym, że nasze ciało jest zmuszone zmienić metabolizm, wejść w stan ketozy i zaczyna spalać tłuszcz, zamiast węglowodanów, żeby pozyskać energię.

Dr Joseph Mercola opisuje badanie w którym brały udział osoby od czterdziestego do sześćdziesiątego roku życia z BMI o wartości przynajmniej 27 punktów (z nadwagą lub otyłością). Badanie miało najpierw trwać 2 lata, połowa osób była na diecie niskotłuszczowej, a druga połowa na diecie wysokotłuszczowej. Po 2 latach okazało się, że chociaż dieta niskotłuszczowa była najmniej kaloryczna, osoby będące na tej diecie schudły najmniej, bo ok. 3kg w porównaniu do osób będących na paradoksalnie najbardziej kalorycznej diecie wysokotłuszczowej – ok. 5kg. Po 4 latach, gdy uczestniczy badania najczęściej wrócili do swoich starych nawyków żywieniowych, osoby które były przez 2 dwa lata na diecie wysokotłuszczowej wciąż były szczuplejsze od osób będących na diecie niskotłuszczowej. Jak powiedziała profesor Iris Shai z Uniwersytetu Ben-Guriona, odpowiedzialna za te badania, „Nawet jeśli znacząco nie schudniesz, przejście na dietę śródziemnomorską może niezwykle korzystnie wpłynąć na złogi tłuszczu, z którymi wiążą się cukrzyca czy choroby układu krążenia”. Godną polecenia koncepcją stylu życia dla osób pragnących trwale schudnąć jest też metoda LOGI, czyli dieta niskoglikemiczna i insulinowa – “preferowane są produkty spożywcze o niskim indeksie glikemicznym, czego celem jest redukcja aktywności insuliny. LOGI to koncepcja odżywiania sprzyjająca niskiemu poziomowi cukru i insuliny we krwi. [..] Obowiązuje tu zmniejszony udział węglowodanów,  zwiększony białka i tłuszczu.”6

Co ciekawe, zalecenia żywieniowe nie zmieniły się wiele od czasów obserwacji poczynionych przez Ancela Keysa na początku lat 50.: unikaj tłuszczów nasyconych, ponieważ podwyższają one poziom cholesterolu LDL, który w końcu zablokuje ci tętnice i doprowadzi do choroby serca. “Problem z tym zaleceniem polega na tym, że opiera się ono na hipotezie, a co gorsza – nigdy nieudowodnionej. Wręcz przeciwnie – podczas wielu badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wzięto pod lupę domniemany związek między tłuszczami nasyconymi, a chorobami serca i nie został on potwierdzony.”2  Już w 1968 roku w Oslo, przeprowadzono badanie, które wykazało, że stosowanie diety ubogiej w tłuszcze nasycone i obfitującej w tłuszcze nienasycone nie ma wpływu na wskaźnik nagłych zgonów.5

W 1977 roku, idea midichlorianów pojawiła się w głosie George’a Lucasa, stworzył on wtedy pierwsze Gwiezdne Wojny. Generalnie, kto miał więcej midichlorianów, ten czuł więcej mocy. Przeciętny Kowalski miał ich około 2500 w każdej komórce, za to rycerze Jedi mieli ich znacznie więcej. Największą liczbą dysponował sam Anakin Skywalker, miał ich ponad 20 000 w każdej komórce. Co ciekawe, mitochondrialne DNA jest przekazywane w dużej mierze w genach. W Gwiezdnych Wojnach syn Anakina Skywalkera, który niestety antagonistycznie wykorzystuje swój midichlorianowy potencjał (staje się Darth Vaderem), Luke Skywalker też się staje niezwykle potężnym rycerzem Jedi. Co ciekawe, dziś wiemy, że „mitochondria funkcjonują w sposób od nas niezależny i mają własne DNA”3. DNA w naszych komórkach jest atakowane przez wolne rodniki tysiące razy dziennie i trwa to nieustannie. Po przekroczeniu pewnego progu komórki obumierają, zmiany są czasami nieodwracalne, następuje proces starzenia się i często pojawianie się wielu chorób degeneracyjnych, które temu procesowi towarzyszą. Jak temu zapobiec?

Wiemy już, że warto zadbać o to, żeby nasza dieta była bogata w tłuszcze, a nie węglowodany. Co więcej? Michael Mosley, w swojej książce, „Jelita wiedzą lepiej” proponuje ćwiczenia HIT, ćwiczenia o wysokiej intensywności (high-intensity trainings). „Wygląda na to, że jest to szczególnie skuteczny sposób na wzmocnienie serca i płuc”, dodaje ale jest to także sposób, który skutecznie stymuluje mitochondria. Kluczem do tego by jak najwięcej czerpać z ćwiczeń HIT nie jest prędkość, a wysiłek. Trzeba naginać własne granice, np. robiąc coraz większą ilość pompek albo przysiadów, czy dokładać coraz więcej „stacji” do naszych treningów (jak 12 wymienione powyżej). Zwiększa to ogólną wydolność tlenową, miarę siły serca i płuc, co jest jednym z najtrafniejszych wskaźników tego, jaka będzie jakość i długość naszego życia. Michael Mosley ostrzega, żeby nie wykonywać ćwiczeń w nadmiarze, bo to może doprowadzić do uszkodzenia jelit. Także intensywnie ale z umiarem. Sam proces starzenia się komórek wydaje się nieunikniony.

Według Marzeny Adamczyk, Grażyny Kostki i Danuty Palut, pracujących dla Zakładu Toksykologii Środowiskowej, PZH, apoptoza jest procesem genetycznie kontrolowanym, który stanowi aktywną samodestrukcję nadmiernie liczebnych, niepotrzebnych, bądź wręcz niebezpiecznych dla organizmu komórek. Sam termin pochodzi z jęz. greckiego i oznacza opadanie płatków kwiatów lub liści z drzew. Czas życia naszych komórek jest bardzo różny, od kilku dni w przypadku np. plemników, po kilkadziesiąt lat przy komórkach soczewki. Proces apoptozy odbywa się z przyczyn genetycznych ale i nie tylko. Główne przyczyny apoptozy to uszkodzenia cząsteczek DNA, białek i tłuszczów przez proces utleniania ale też uszkodzenia komórek z zewnątrz przez wolne rodniki, chemikalia, UV i telomery zlokalizowane na końcu chromosomów. Najpierw te ostatnie.

Każdy chromosom ma dwa telomery, które przy każdym podziale komórki troszeczkę się skracają, co powoduje powolne starzenie się organizmu. Nie dzielą się jednak bez końca, maksymalną liczbę podziałów komórkowych nazywa się limitem Hayflicka. Leonard Hayflick zaobserwował w 1965 roku, że komórki zanim ulegną apoptozie są w stanie podzielić się ograniczoną liczbę razy. Jednak nie do końca, bo nie dotyczy to komórek macierzystych, a komórki te mają zdolność potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów (przeciwieństwo apoptozy, czyli proliferacja) oraz różnicowania się w komórki innych typów. Komórki macierzyste są w stanie zastąpić każdą tkankę, która uległa uszkodzeniu.

Ponieważ komórki macierzyste są pluripotentne, czyli zdolne do zapoczątkowania większości tkanek ludzkiego organizmu i teoretycznie nieśmiertelne, wyprowadzone z nich linie komórkowe mogłyby mieć zastosowanie kliniczne. Przy transplantacji w grę wchodzą głównie choroby neurodegeneracyjne, cukrzyca i choroby rdzenia kręgowego. Jednak co do tego, obiekcje prawne i etyczne są dość poważne. Na przełomie 2007 i 2008 roku Japończyk Shinya Yamanaki pobrał dojrzałe komórki ze skóry twarzy i wprowadził do nich cztery geny. Przemieniły się one po upływie miesiąca w ludzkie komórki macierzyste. Co ciekawe, dojrzała komórka cofnęła się o lata wstecz, do najwcześniejszego okresu swojego istnienia, by zacząć niejako życie od nowa. W myśl idei, życie kołem się toczy. Osobiście uważam, że rozwój medycyny pójdzie w tym kierunku.

Teraz przejdźmy do wolnych rodników. Zagrażają naszemu zdrowiu w wyniku nadmiaru kalorii pochodzących z wysokoenergetycznych produktów. Wtedy mitochondria zaczynają je produkować. Wolne rodniki prowadzą do często nieodwracalnych uszkodzeń komórek poprzez utlenianie się. Dlatego, żeby zatrzymać ich destruktywną działalność, warto spożywać jedzenie bogate w antyoksydanty (przeciwutleniacze) takie jak warzywa i owoce. “Jeśli chcemy żyć dłużej, musimy dostarczać dużej ilości antyoksydantów8. Są one również bogatym źródłem witamin, minerałów, błonnika i enzymów. Jeśli chodzi o witaminy, liderem wśród antyoksydantów jest witamina C, która jest szczególnie polecana w okresie panowania COVID-19 na wzmocnienie układu odpornościowego.

Nasza równowaga wewnętrzna i kondycja mikrobiomu w dużej mierze zależy od tego co jemy.9 Niestety spożywamy coraz więcej śmieciowego jedzenia, które ma mnóstwo kalorii i silnie uzależnia. Nasycone cukrem i przetworzonym tłuszczem powodują zamęt wśród naszych hormonów, wpływając zwłaszcza na jeden: insulinę. Jeśli bezustannie coś podjadasz i nie robisz zbyt wiele, by spalić kalorie, twoje ciało staje się coraz mniej podatne na działanie insuliny. Choć nosisz w ciele zbyt dużą ilość tłuszczu, wciąż przez cały czas czujesz się głodny. Oznacza to, że masz mniej paliwa, które pomaga funkcjonować reszcie twojego ciała. Im więcej się je przetworzonej wysoko-węglowodanowej żywności, tym wyższa insulino-odporność. Co więcej, wśród osób będących na diecie, obfitującej w tłuszcze nasycone, cukier i przetworzoną żywność zanotowano o wiele wyższy wskaźniki zachorowania na depresję. Wydaje się, że gdybyśmy wyeliminowali śmieciowe jedzenie z naszej diety to już jest z nami dużo lepiej, no ale co jeszcze?

Woda z kranu, której zdarza nam się używać do kawy, czy herbaty, zawiera zdaniem rządu „akceptowalne”, ilości rozpuszczonych cząsteczek, związków chemicznych, pestycydów, leków, substancji promieniotwórczych oraz rozkładającej się materii organicznej.10 Jednak warto zwrócić uwagę na to, że woda zbiera fragmenty wszystkiego, z czym się styka, jest przecież „uniwersalnym rozpuszczalnikiem”.11 Światło słoneczne napełnia ją zdrową energią, gdy płynie strumyk z wolna po kamieniach i glebie, zbiera minerały i sole. Ruch, minerały i słońce dają jej taką energię, że jest biologicznie dopasowana do naszych komórek, więc także do naszego organizmu. Na stronie GIS znajduje się wykaz wód uznanych przez nań uznanych: https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/02/obwieszczenie_2018.pdf na której znajduje się 135 pozycji (w tym te z najpopularniejszych dyskontów). Z drugiej jednak strony, większość bakterii obecnych w wodzie ginie w temperaturze 100C w przeciągu kilku sekund.12 WHO twierdzi, że doprowadzenie wody do wrzenia wystarczy, by z biologicznego punktu widzenia przygotować wodę bezpieczną do spożycia. Za to CDC (Centrum Kontroli i Prewencji Chorób) rekomenduje, żeby gotować wodę przynajmniej przez minutę. Zwykle jak gotujemy większą ilość wody do właśnie to tyle trwa. Są także inne sposoby, jak choćby słomki.

Słomki filtrujące pozwalają napić się zanieczyszczonej wody i w trakcie samego picia ją oczyszczać. Firma LifeStraw15 chwali się tym, że ich słomki usuwają 99.999999% bakterii, w tym E. coli, 99.999% pasożytów i 99.999% mikroplastiku (małych cząstek tworzywa sztucznego w środowisku o wielkości pomiędzy 1 a 5mm). Można zobaczyć co i jak na filmiku https://www.youtube.com/watch?v=RLP6Snhes7o . Generalnie, jeżeli woda nie jest zanieczyszczona chemicznie, to zwierzęta chętnie będą ją piły i taką wodę nam przefiltruje nasza słomka filtrująca. Wydaje się to fajne, szczególnie gdy mamy tylko dostęp do wody ze strumyków w górach i chcielibyśmy jeszcze taką wodę dodatkowo przefiltrować, a skończyły nam się zapasy wody butelkowej.16

Woda jest głównym składnikiem naszego ciała, procentowo stanowi około 60% jego składu. Po pierwsze bez wody nie byłoby życia na Ziemi. Według USGS17, amerykańskiej agencji naukowo-badawczej, woda ma wiele zalet, jest to przede wszystkim ważny składnik odżywczy dla życia każdej komórki, pełniący  rolę budulca do tworzenia nowych komórek. Woda również:

1. reguluje temperaturę naszego wewnętrznego ciała poprzez pocenie się i oddychanie.

2. węglowodany i białka, które nasz organizm wykorzystuje jako pożywienie, są metabolizowane i transportowane przez wodę w krwiobiegu;

3. pomaga w wypłukiwaniu zanieczyszczeń głównie poprzez oddawanie moczu.

4. działa jako pochłaniacz wstrząsów dla mózgu, rdzenia kręgowego i płodu

5. tworzy ślinę

6. nawilża stawy

Moim zdaniem trzeba jeszcze wziąć pod uwagę fakt, że przez 8h snu, wypacamy i wydychamy stosunkowo dużo wody. Dlatego, według The H2O Diet Book: How to Eat, Exercise, Drink and Dream, napisanej przez Jeannette Murueta i Gene Coates dobrze jest wypić szklankę wody zaraz po obudzeniu. Z naszym organizmem to trochę jak z ręcznikiem, który schnie po tym jak weźmiemy prysznic. Dr JV Hebbar ogólnie twierdzi, że należy pić wodę tylko wtedy gdy się jest spragnionym ale większość instytucji państwowych rekomenduje 8 szklanek wody dziennie, czyli ok. 2l. Dbajmy o zdrowie naszych komórek (w tym mitochondriów) pijąc dużo wody.

Gdy komórki tracą wodę, możemy odczuwać zmęczenie. Często poranna szklanka wody, może nas wybudzić bardziej od kawy, szczególnie, że kofeina dodatkowo odwadnia organizm. Możemy ulec iluzji, że kawa na nas już nie działa, a mogłoby się okazać, że po prostu jesteśmy odwodnieni, a wtedy tworzymy w organizmie bardzo niekorzystną sytuację. Każdy płyn w naszym organizmie gęstnieje (dlatego mówimy przecież, że woda rozrzedza krew). Nasz układ odpornościowy reaguje wolniej, niż zwykle, co wydaje się szczególnie niebezpieczne w okresie panowania COVID-19. Odwodnienie prowadzi do zmian enzymatycznych i hormonalnych, szczególnie chroniczne. Jeśli przez wiele lat nasze komórki są niedożywione, zwiększa to ryzyko pojawienia się wszelkich chorób degeneracyjnych i szybciej się starzejemy. 1/3 osób cierpiących na migreny twierdzi, że odwodnienie bywa głównym czynnikiem powodującym ból głowy. Nasz mózg składa się w 75% z wody, nic więc dziwnego, że chce się pić bardziej na egzaminie. Darin Olien sugeruje “może zamiast leczyć narządy, zakładając, że szwankują, przyjrzyjmy się najpierw zawartej w nich wodzie albo chociaż dowiedzmy się, czy jest jej wystarczająco dużo.”19

Bibliografia:

1. https://www.mito-pharma.pl/Jak-dzialaja-mitochondria-blog-pol-1576842199.html

2. Zdrowy Tłuszcz, dr Joseph Mercola

3. Mądre mitochondria: Jak opóźnić procesy starzenia i żyć zdrowiej, Lee Know

4. https://www.medonet.pl/zdrowie,wolne-rodniki—czym-sa–jak-powstaja–jakie-choroby-wywoluja,artykul,1729592.html

5. Fat for Fuel: A Revolutionary Diet to Combat Cancer, Boost Brain Power, and Increase Your Energy, dr Joseph Mercola

6. Mitochondria: diagnostyka uszkodzeń mitochondrialnych i skuteczne metody terapii, Bodo Kuklinski

7. Jelita wiedzą lepiej, Michael Mosley

8. Power, Sex, Suicide: Mitochondria and the meaning of life, Nick Lane

9. Healing Depression without Medication: A Psychiatrist’s Guide to Balancing Mind, Body, and Soul, Jodie Skillicorn

10. https://pijewodezkranu.org/

11. https://www.greelane.com/pl/nauka-tech-math/nauka/definition-of-universal-solvent-605762/

12. https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/02/obwieszczenie_2018.pdf

13. http://www.solis.pl/index.php/projektowanie_instalacji/instalacje_odbioru/zapobieganie_rozwojowi_legionelli

14. https://www.youtube.com/watch?v=RLP6Snhes7o

15. https://www.lifestraw.com/

16. https://www.healthline.com/nutrition/how-much-water-should-you-drink-per-day

17. https://www.usgs.gov/special-topic/water-science-school/science/cykl-hydrologiczny-water-cycle-polish?qt-science_center_objects=0#qt-science_center_objects

18. The H2O Diet Book: How to Eat, Exercise, Drink and Dream, Jeannette Murueta,  Gene Coates

19. Pięć zdrowych nawyków, Darin Olien