Co to znaczy być religijnym?

"Łącząc się z innymi przez religię, znajdujemy coś większego niż samych siebie. Jest to konieczne, abyśmy mogli pokonać naszą próżność i próżność świata, i przekształcić to, co niewzruszone, w rzeczy wieczne."

- Blaise Pascal

Trudno zaprzeczyć temu, że religie odgrywają ważną rolę w życiu niemal każdego, w tym także moim. Wychowałem się w domu chrześcijańskim, i chociaż obecnie nie uważam się za osobę wierzącą, nadal obchodzę święta wraz z najbliższą rodziną. Moje motywacje wynikają nie tylko z poszanowania dla tradycji, ale także z pragnienia spędzenia wspólnie czasu z moimi bliskimi.

Fakt ten nie jest odosobniony, gdyż według danych, 84% populacji świata deklaruje przynależność do jakiejś religii¹. Najpopularniejszymi są chrześcijaństwo, islam, hinduizm i buddyzm, które łącznie obejmują prawie 80% wierzących. Warto jednak zauważyć, że nie wszyscy z nich są ściśle mówiąc religijni, ale często, podobnie jak ja, pielęgnują tradycje związane z ich wyznaniem. Mocno wierzę w to, że religie przynajmniej na początku istniały po to aby łączyć ludzi, a nie dzielić ich. Te liczby pokazują, jak znaczący wpływ religie mają na życie ludzi na całym świecie, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym

Mahatma Gandhi, zauważając istotę religii w życiu ludzi, mówił: "Religie są drzewami, a różne wierzenia są gałęziami tego samego drzewa. Nie ma wyższego ani niższego wśród nich."² Ten cytat oddaje uniwersalność i wzajemne powiązania między różnymi wierzeniami, jakie przynosi religia, podkreślając jej rolę w jednoczeniu ludzi pomimo różnorodności przekonań. Podobne przesłanie można znaleźć w słowach Dalajlamy, duchowego lidera tybetańskiego buddyzmu, który podkreśla: "Główną esencją wszystkich religii jest samoograniczenie, miłość i współczucie."³ Ten cytat sugeruje, że mimo różnic między religiami, wszystkie one promują wartości, które przyczyniają się do pokoju i dobrobytu społeczeństw.

Św. Augustyn podkreśla te wartości, mówiąc: "Kiedy chodzi o podstawowe zasady, niech będzie jedność. W sprawach wątpliwych, wolność. Ale we wszystkim - miłość."⁴ Jego słowa wskazują na miłość i zrozumienie dla innych, mimo odmiennych przekonań, jako kluczowe wartości wspólne dla różnych religii. Biorąc pod uwagę te różne perspektywy, można zauważyć, że religie są integralnym elementem wielu społeczeństw na świecie. Chociaż poszczególne wierzenia i praktyki różnią się między religiami, wiele z nich promuje wartości, które przyczyniają się do wzrostu empatii, zrozumienia i współpracy między ludźmi.

W kontekście różnorodności religijnej na świecie, warto wspomnieć słowa Rabina Jonathana Sacksa, który zauważył: "Bóg mówi do każdego z nas w języku, który jesteśmy w stanie zrozumieć. Aby rozumieć Boga, musimy być w stanie zrozumieć siebie nawzajem."⁵ Ten cytat podkreśla, że poszczególne religie są jedynie różnymi ścieżkami prowadzącymi do tego samego celu, jakim jest zrozumienie i doświadczenie sacrum. W związku z tym, teorie takie jak ta przedstawiona przez Josepha Campbella nabierają jeszcze większego znaczenia. Campbell twierdzi, że religie mają głęboki wpływ na naszą psychikę poprzez mity i archetypy, mówiąc: "Mit jest maską Boga, którą kultura używa do wyrażenia tego, co niewyrażalne."⁶ Stąd religie służą nie tylko jako systemy wierzeń, ale także jako narzędzia do zrozumienia i przekształcania naszego własnego doświadczenia egzystencjalnego.

Zrozumienie wspólnych wartości zawartych w różnych religiach może pomóc w budowaniu wspólnoty i pokojowego współistnienia. Różne religie świata, takie jak chrześcijaństwo, konfucjanizm czy buddyzm, uczą zasad opartych na idei "złotego środka", które mają na celu promowanie harmonii między ludźmi. W ten sposób, chociaż różne religie mają różne wierzenia i praktyki, wiele z nich podkreśla uniwersalne wartości, które mogą być źródłem pokoju, współpracy i wzajemnego zrozumienia.

Współcześnie religie wydają się odbiegać od pierwotnych idei i wartości, które miały na celu jednoczenie ludzi i promowanie pokoju oraz współpracy. Chociaż założyciele i duchowi liderzy wielu religii przekazywali mądrość i nauki związane z miłością, empatią i tolerancją, niestety w praktyce wiele razy religie były wykorzystywane do osiągnięcia innych celów.

W historii widzimy, jak religie były wykorzystywane jako narzędzie kontroli społecznej, władzy politycznej i manipulacji masami. Przykładami takich zjawisk są wyprawy krzyżowe, inkwizycja oraz konflikty związane z protestantyzmem i katolicyzmem w czasach reformacji. Chociaż, jak wspomniałem wcześniej, jednym z głównych założeń religii było łączenie ludzi, w praktyce często to się nie udawało. Nie wspominając o innych konsekwencjach, chciałbym zwrócić uwagę na to, ile osób zginęło całkowicie niepotrzebnie.

1. Wyprawy krzyżowe (1096-1291): Szacuje się, że w wyniku ośmiu głównych wypraw krzyżowych, a także licznych mniejszych krucjat, zginęło od 1 do 3 milionów ludzi. Ta liczba obejmuje zarówno krzyżowców, jak i mieszkańców Bliskiego Wschodu, którzy padli ofiarą konfliktów.

2. Inkwizycja (ok. 1231-1834): Trudno jest oszacować dokładną liczbę ofiar inkwizycji, ponieważ były różne etapy tego procesu i różne formy inkwizycji (hiszpańska, portugalska, rzymska). Jednak szacunki wskazują, że inkwizycja mogła być odpowiedzialna za śmierć od 3 000 do 30 000 osób, z czego większość przypadła na inkwizycję hiszpańską.

3. Reformacja (ok. 1517-1648): Reformacja kościoła doprowadziła do licznych konfliktów i wojen na tle religijnym, zarówno wewnętrznych, jak i międzynarodowych. Należy do nich wojna chłopska w Niemczech (1524-1525), wojny religijne we Francji (1562-1598) czy wojna trzydziestoletnia (1618-1648). Szacuje się, że łączna liczba ofiar tych konfliktów mogła wynieść kilka milionów ludzi.

Nawet w XX i XXI wieku konflikty, takie jak izraelsko-palestyński, w Irlandii Północnej, ludobójstwo w Rwandzie czy różnorodne starcia na Bliskim Wschodzie, pokazują, że różnice religijne mogą prowadzić do znacznej liczby ofiar. Warto jednak podkreślić, że te konflikty nie są bezpośrednio związane wyłącznie z różnicami religijnymi; często odmienność religijna stanowi jedynie pretekst.

Z drugiej strony, religie często promują działalność charytatywną i wolontariat, a także służą jako źródło wsparcia emocjonalnego dla swoich wyznawców. Przykładami są Caritas (organizacja katolicka), Islamic Relief (organizacja muzułmańska), czy World Jewish Relief (organizacja żydowska). Działają one na całym świecie, oferując pomoc w zakresie edukacji, opieki zdrowotnej, pomocy w sytuacjach kryzysowych oraz w walce z ubóstwem.

Dużą rolę odgrywają też stereotypy. Przez to, co się dzieje w mediach i niektóre wydarzenia historyczne, muzułmanie są często niesłusznie kojarzeni tylko z terroryzmem. Przez takie myślenie ignorujemy wartościowe rzeczy w islamie, jak na przykład "zakat". Jest jednym z pięciu filarów islamu i mówi o tym, że muzułmanie muszą przekazywać część swojego majątku na cele charytatywne. Dzięki temu muzułmanie wspierają ubogich, potrzebujących, sieroty, wdowy, dłużników czy podróżników.

Wolność religijna jest jednym z podstawowych praw człowieka. Dzięki niej możemy wybierać, czy chcemy wierzyć w Boga, czy też nie, czy chcemy praktykować daną religię, czy też nie. To, co ważne, to szacunek dla wyborów innych ludzi i ich wolności do wyznawania swojej wiary bez obawy przed prześladowaniem czy dyskryminacją.

Osobiście uważam, że różne religie i ich praktyki mają ogromny potencjał, jeśli chodzi o wartości, takie jak miłość, szacunek czy współczucie. Nawet jeśli nie jesteśmy wierzący, możemy się zainspirować tymi wartościami i włączyć je do swojego życia, co z kolei pozwoli nam stać się lepszymi ludźmi.

Warto zauważyć, że każdy z nas posiada wrodzoną moralność, która prowadzi nas do postępowania zgodnie z pewnymi wartościami. Profesor psychologii Paul Bloom w jednym z wywiadów powiedział: "Ludzie rodzą się z pewnym zrozumieniem moralności. To nie oznacza, że są już na starcie idealnymi istotami moralnymi. Wiemy, że dzieci są egoistyczne, czasami okrutne i agresywne. Ale już u niemowląt widać, że potrafią rozróżnić dobro od zła, potrafią okazywać współczucie, a nawet, że mają poczucie sprawiedliwości."

Co więcej, nie tylko religie, ale także systemy wartości nie oparte na wierzeniach religijnych, takie jak humanizm czy sekularyzm, uczą zasad moralnych, które sprzyjają budowaniu spokojnego i tolerancyjnego społeczeństwa. Przykładem tego może być możliwość wyboru w szkole między zajęciami z religii a etyki.

Dlatego uważam, że szanowanie innych ludzi i ich wyborów religijnych jest kluczowe, aby utrzymać spokój i harmonię w społeczeństwie. W moim przekonaniu, religie powinny wprowadzać więcej elementów kulturowych i międzyreligijnych, które zwracają uwagę na różnorodność kultur i religii. Niestety, często zapominamy o tym, jak ważne jest poszanowanie dla innych kultur i religii, jeśli chcemy wspólnie budować lepszy świat. Dlatego powinniśmy promować te wartości bardziej aktywnie.

Podsumowując, chciałbym przytoczyć słowa Papieża Franciszka z jednego z jego przemówień.

"Przekaz każdej religii ma być przekazem miłości, a nie podziałów, przekazem pojednania, a nie wrogości. Wszystkie religie są wezwane do sprzyjania pokoju. Prawdziwe wyznawanie religii jest przeciwwagą dla działalności popychającej ku konfrontacji i podziałom."

Bibliografia:

¹ Statystyki oparte na danych z The Pew Research Center (2012).

² Gandhi, M. K. (2001). Non-Violent Resistance (Satyagraha). Mineola, NY: Dover Publications.

³ Dalai Lama (1998). The Art of Happiness: A Handbook for Living. New York, NY: Riverhead Books.

⁴ Augustyn z Hippony (1958). Letters of St. Augustine. New York, NY: Newman Press.

⁵ Sacks, J. (2002). The Dignity of Difference: How to Avoid the Clash of Civilizations. London, UK: Continuum.

⁶ Campbell, J. (1988). The Power of Myth. New York, NY: Doubleday.

⁷ Ewangelia wg św. Mateusza 7:12.

⁸ Konfucjusz (2007). The Analects of Confucius. New York, NY: W. W. Norton & Company. ⁹ Dhammapada, wers 183.